Dorzecze Odry
Odra liczy 854 km długości i zajmuje pod tym względem 13 miejsce wśród rzek europejskich. Dzięki położeniu w środku Europy jest ona ważną drogą wodną, która poprzez system kanałów łączy dorzecza Europy Zachodniej z dorzeczami Europy Wschodniej.
W górnym biegu rzeki, na krótkim odcinku, Odra stanowi granicę między Polską a Republiką Czeską, zaś w dolnym – między Polską a Niemcami.
Źródła Odry znajdują się w Górach Odrzańskich (wschodnie Sudety) na wysokości 633 m n.p.m. niedaleko miejscowości Kozlov w Republice Czeskiej. Rzeka, wypływając z Sudetów, przepływa przez Bramę Morawską na teren nizinny. Tu przecina nizinę Śląską, Wielkopolską, a następnie Ziemię Lubuską i Pomorze Zachodnie. Zanim za pośrednictwem Zalewu Szczecińskiego zakończy swój bieg w Morzu Bałtyckim, rozdziela się jeszcze na dwa ramiona – Odrę Zachodnią i Odrę Wschodnią.
Największymi miastami leżącymi nad Odrą są: Ostrawa w Czechach, Opole, Wrocław i Szczecin w Polsce oraz Frankfurt nad Odrą w Niemczech.
Dorzecze Odry jest asymetryczne tzn., że ilość dopływów lewostronnych jest większa od ilości dopływów prawostronnych. Dopływy lewostronne, takie jak Opawa, Nysa Kłodzka, Bóbr i Nysa Łużycka rozpoczynają swój bieg (mają źródła) w Sudetach. Wśród prawostronnych dopływów Odry wyróżnia się najzasobniejszy w wodę i najdłuższy z nich – Warta.
Ochrona przyrody
Z biegiem Odry rozciągają się kompleksy przyrodnicze zachowane w stanie zbliżonym do naturalnego. Rzeka obfituje w starorzecza, wilgotne łąki i lasy łęgowe, co czyni ją wyjątkową na tle pozostałych, dużych rzek Europy. Te cenne przyrodniczo tereny, o bajecznym krajobrazie, stanowią schronienie dla wielu rzadkich i chronionych roślin i zwierząt, takich jak orzeł, bóbr, czy czapla. Wody Odry bogate są w różnorodne gatunki ryb.
Jednak i tu w wyniku historycznych przemian, głównie rozwoju leśnictwa i rolnictwa, doszło do nieodwracalnych zmian w środowisku. Lasy przekształcono w pola uprawne, łąki i pastwiska. Nad rzeką wybudowano osady ludzkie, które z czasem stały się tętniącymi życiem miastami. Ponowne odtworzenie naturalnego środowiska nie jest możliwe, a bogate przyrodniczo tereny są znacznie rozproszone, a nawet odizolowane. Tu z pomocą przychodzi nam dolina Odry. Wzdłuż jej głównego koryta oraz dopływów rzeki, swobodnie rozprzestrzeniają się rośliny i zwierzęta. Ponadto Odra łączy się systemem kanałów z rzekami: Szprewą, Hawelą i Wisłą. Taki system połączonych rzek tworzy ważny dla Europy korytarz ekologiczny, który dziś umożliwia przetrwanie wielu gatunkom roślin i zwierząt.
Najbardziej cenne przyrodniczo kompleksy objęte są różnymi formami ochrony, takimi jak parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody czy obszary Natura 2000. Na obszarze dorzecza Odry znajduje się siedem parków narodowych, których celem jest ochrona rozległych terenów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, odtworzenie zdegradowanych siedlisk, a także praca naukowa i edukacyjna.
Najmłodszą formą ochrony są obszary Natura 2000. Obszary te obejmują ochroną naturalne siedliska oraz gatunki roślin i zwierząt, które uważa się za szczególnie cenne i zagrożone w skali całej Europy. Ta forma ochrony podlega prawu i wytycznym Unii Europejskiej. Obszary Natura 2000 powstają we wszystkich państwach członkowskich UE, tworząc wspólnie Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000.
Jakość wód
Woda w Odrze ulega stałej poprawie. Na pierwszy rzut oka jest mętna, ale taka jej natura. O dobrej jakości wód informuje nas obecność w wodzie charakterystycznych organizmów roślinnych i zwierzęcych, tzw. bioindykatorów. Do Odry wracają raki, które są tradycyjną oznaką czystej wody. Już dziś bez obaw możemy kąpać się w miejscach do tego wyznaczonych, gdzie nie grozi nam żadne zatrucie. Jakość wody jest na bieżąco badana i kontrolowana przez wyspecjalizowane służby ochrony środowiska, które dysponują nowoczesnym sprzętem laboratoryjnym.
Stan Odry wyraźnie pogorszył się w latach siedemdziesiątych, gdy znacznie wzrosło zapotrzebowanie na wodę, a nad zrzutem ścieków do rzeki nie było żadnej kontroli. Stale rozwijający się przemysł zanieczyszczał rzekę metalami ciężkimi, takimi jak nikiel, chrom czy ołów. Na rzece unosiła się warstwa piany, którą wytwarzały zawarte w ściekach detergenty. W konsekwencji tych działań Odra utraciła swoją zdolność do samooczyszczania.
W latach dziewięćdziesiątych zaostrzono prawo i rozpoczęto usuwanie związków chemicznych z rzeki. Wiele nowo podejmowanych inwestycji miało na celu ochronę środowiska. Dziś inwestycje w kanalizację i oczyszczalnie ścieków są powszechne, a edukację ekologiczną rozpoczynają dzieci już w przedszkolu. Doskonale wiemy, że z zasobów wody należy korzystać rozsądnie. Ścieki przemysłowe podczyszcza się na terenie fabryk, a zrzut nieoczyszczonych ścieków do rzeki grozi wysokimi karami.
W dbaniu o jakość wód wspiera nas Ramowa Dyrektywa Wodna, której celem jest osiągnięcie „dobrego stanu wód”. Aby go uzyskać należy w jednakowym stopniu zadbać o ochronę zarówno rzek, jezior, wód podziemnych, jak i mórz.
Powodzie
Problem powodzi od zawsze dotyczył obszarów leżących w dolinach rzek. Powódź jest zjawiskiem naturalnym i jej całkowite wyeliminowanie nie jest możliwe. Można jedynie ograniczać ryzyko wystąpienia powodzi i zmniejszać jej negatywne skutki.
Tereny zalewowe są pokryte bujną roślinnością, w której legną się ptaki oraz bytują liczne gatunki owadów i płazów. Dla tych ekosystemów podtopienia nie są szkodliwe, lecz często konieczne do ich funkcjonowania.
Mimo, że Odra należy do rzek ubogich w wodę, to dość regularnie wylewa. Poziom wody w Odrze uzależniony jest od ilości wody wnoszonej przez jej górskie dopływy. Podwyższone stany wód pojawiają się dwukrotnie w ciągu roku: wiosną i latem. Wezbrania wiosenne spowodowane są gwałtownym topnieniem śniegu, a letnie wzmożonymi opadami. W zimie, tworząca się na rzece pokrywa lodowa uniemożliwia swobodny spływ wody, przez co może wystąpić tzw. powódź zatorowa.
Najgroźniejszą powódź na Odrze odnotowano w lipcu 1997 r. i nazwano ją „powodzią tysiąclecia”. Powódź dotknęła wówczas obszary gęsto zaludnione i zagospodarowane, z dużych miast – Racibórz, Opole i Wrocław. Przyczyną tej naturalnej katastrofy było jednoczesne wystąpienie kulminacji fali powodziowej na Odrze oraz na jej lewostronnych dopływach.
